مطالعه تنوع ژنتیکی صفات زراعی و اجزای عملکرد در برخی از جمعیت های بزرک (linum usitatissimum l.)

بزرک (( linum usitatissimum l. گیاهی است دانه روغنی با سازگاری وسیع و مصارف متعدد که روغن آن بسته به ژنوتیپ می تواند به مصارف صنعتی و یا خوراکی برسد. روغن ژنوتیپ های معمولی به لحاظ میزان بالای اسید چرب لینولنیک (50 درصد >) به عنوان روغن خشک شونده مصرف صنعتی دارد ولی روغن ژنوتیپ های جدید حاصل از برنامه های به نژادی دارای میزان اسید لینولنیک بسیار پایین (2درصد <) و از نظر ترکیب اسیدهای چرب مشابه روغن آفتابگردان بوده و می تواند به مصارف خوراکی برسد. این مطالعه به منظور بررسی خصوصیات زراعی و اجزای عملکرد،مطالعه تنوع ژنتیکی و روابط بین صفات در جمعیت های حاصل از چند تلاقی بزرک بین ژنوتیپ های کانادایی ولاین های اصلاحی انتخاب شده از توده های بومی ایران انجام شد. در این پژوهش از طرح آماری بلوک کامل تصادفی با نمونه برداری در سه تکرار جهت ارزیابی تنوع بین و درون جوامع برای صفات مختلف در 8 جمعیت 2f حاصل از تلاقی بین ژنوتیپهای kh124، ko37 و se65 که لاین های اصلاحی انتخاب شده از توده های بومی هستند و همچنین ژنوتیپ های mcgregor ,flanders ,cdc1774 که ژنوتیپ هایی از کانادا می باشند، استفاده گردید. نتایج آزمایش بیانگر وجود تنوع بین جمعیتی برای صفات شامل تعداد روز تا 50 درصد سبز شدن، تعداد روز تا گلدهی و گلدهی کامل، تعداد روز تا رسیدگی، تعداد انشعاب در بوته، تعداد دانه در کپسول و وزن هزار دانه و همچنین تنوع درون جمعیتی برای صفات ارتفاع بوته، تعداد کپسول در بوته، عملکرد دانه در بوته بود. ضرایب تغییرات ژنتیکی برای اکثر صفات کمتر از ضرایب تغییرات فنوتیپی ولی نزدیک به آنها بودکه نشان داد اکثر تنوع مشاهده شده برای صفات مورد مطالعه، دارای منشا ژنتیکی بوده اند. بیشترین و کمترین ضریب تغییرات برای عملکرد دانه در بوته (34/66 درصد) و تعداد دانه در کپسول (93/16درصد) برآورد شد. صفات ارتفاع بوته ، تعداد کپسول در بوته و وزن هزار دانه همبستگی بالا و معنی داری را با صفت عملکرد دانه در بوته نشان دادند. همچنین عملکرد دانه در واحد سطح همبستگی بالا و معنی دار با صفات تعداد دانه در کپسول، وزن هزار دانه و عملکرد دانه در بوته داشت. نتایج حاصل از تجزیه رگرسیون مرحله-ای نشان داد که به ترتیب اهمیت، صفات تعداد کپسول در بوته، وزن هزار دانه و تعداد دانه در کپسول مهم ترین اجزای عملکرد دانه در بوته بودند و در مجموع 80 درصد از تغییرات مربوط به این صفت را توجیه کردند و لذا در این مطالعه صفت تعداد کپسول در بوته موثرترین جزء عملکرد دانه در بوته بزرکشناخته شد. نتایج تجزیه مسیر نیز نشان داد که صفت تعداد کپسول در بوته دارای بیشترین تاثیر مستقیم و مثبت بر عملکرد دانه در بوته بود. به طور کلی وجود تنوع ژنتیکی برای صفات مختلف نشان داد که انتخاب برای بهبود اکثر صفات می تواند موثر واقع گردد و تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول و وزن هزار دانه می توانند به ترتیب اهمیت به عنوان شاخص های انتخاب جهت بهبود عملکرد دانه مورد استفاده قرار گیرند. واژه های کلیدی بزرک، تنوع ژنتیکی، وراثت پذیری، همبستگی